Einde Windows XP: lastig voor gebruikers, kans voor bibliotheek

Jan de Waal
28-08-2013
Einde Windows XP: lastig voor gebruikers, kans voor bibliotheek Vanaf 8 april 2014 zal Windows XP niet langer worden ondersteund door Microsoft. Pc’s en laptops met dit besturingssysteem komen dan bloot te staan aan virussen en wormen. Hoe groot is dat gevaar en hoe bezwaarlijk is het? Ligt hier een taak voor bibliotheken? Jan de Waal meent van wel. Hij gaat in op de gevaren, de alternatieven voor XP en de acties die bibliotheken kunnen - volgens hem zelfs moeten - ondernemen.
Het twaalf jaar oude besturingssysteem Windows XP staat nog steeds bij veel mensen op hun pc of laptop. Zo’n 2,7 miljoen Nederlanders gebruiken Windows XP, vertelde een zegsman van Microsoft dit voorjaar aan nu.nl. Het is dus aannemelijk dat een deel van onze bibliotheekbezoekers ook nog werkt met dit verouderde besturingssysteem. Daarnaast zijn zij waarschijnlijk niet op de hoogte van het feit dat in april 2014 de volledige ondersteuning door Microsoft stopt, waardoor hun computer niet langer wordt beschermd tegen gevaarlijke wormen en virussen. Hier ligt een taak voor bibliotheken om mensen hierop te attenderen en ze te helpen met de overstap naar een andere computer, laptop of tablet. Organiseer in uw bibliotheken voorlichtingsbijeenkomsten en gebruik de opzet van het Tabletcafé om XP-cafés te organiseren.

Einde Windows XP
In 2001 kwam Windows XP op de markt en de grote desktopcomputers kwamen van de zolderkamer in de huiskamer te staan. De langzame telefoonlijnen werden snellere ADSL-verbindingen en steeds meer mensen ontdekten het internet. In 2013 is bijna iedereen in Nederland aangesloten op (draadloos) internet en op dit moment is een tablet kopen populairder dan de aanschaf van een laptop of een desktop-pc.

Nu heeft Microsoft aangekondigd op 8 april 2014 te stoppen met de ondersteuning van Windows XP. Microsoft schrijft daarover op zijn site: ‘Wanneer een versie van Windows niet wordt ondersteund, heeft dat tot gevolg dat er geen software-updates meer beschikbaar zijn via Windows Update. Deze updates bevatten beveiligingsupdates die helpen uw pc te beveiligen tegen virussen en andere schadelijke software waarmee uw persoonlijke informatie kan worden gestolen. Windows Update installeert daarnaast de meeste recente software-updates om de betrouwbaarheid van Windows te verbeteren, waaronder nieuwe stuurprogramma's voor uw hardware.’

Ook de ondersteuning voor Office 2003 wordt stopgezet. Is dat ook een probleem, zult u denken, vormt een tekstverwerker dan een potentiële bron van gevaar zijn? Ja, luidt het antwoord, ook daar zitten scripts in die door virussen misbruikt kunnen worden om de pc over te nemen. Een onbeveiligde Windows-pc op internet is na 20 minuten besmet, was zo’n 10 jaar geleden al de conclusie. Hoe snel zal een onbeveiligde XP-pc nu gehackt worden? Binnen 20 seconden? 

De komende maanden gaat Microsoft proberen XP-gebruikers over te halen om toch vooral over te stappen op Windows 8 als alternatief voor Windows XP.
Eerdere besturingssysteem, zoals Windows Vista, Windows 95 en MS-DOS hebben al veel eerder hun end of support bereikt. Deze zijn echter nooit zo massaal in gebruik gebleven als XP, omdat ze een betere opvolger hadden, of omdat ze niet aansloegen, zoals Windows Vista. Dat probleem heeft Microsoft nu ook met Windows 8. Windows 8 is niet gewild en mensen twijfelen heel erg of ze nog wel een desktop of pc willen kopen.
Veel Windows-gebruikers weten overigens niet met welke versie ze werken. Dit is eenvoudig te achterhalen door in Google het zinnetje te typen: welke Windows versie heb ik. Klik dan op de eerste link van Microsoft. Dit programmaatje laat zien met welke Windows-versie je werkt. De link is: http://windows.microsoft.com/nl-nl/windows/which-operating-system Overigens werkt dit trucje niet als je Bing als zoekmachine gebruikt. Dan moet je intypen: 'Welk Windows-besturingssysteem wordt door mij gebruikt?' 

Gevaren
Wie na 8 april 2014 een pc of Laptop met Windows XP aanzet, speelt met vuur. Alleen als iedere verbinding met internet uitstaat, liefst ook fysiek is uitgeschakeld, kan een pc stand alone prima nog worden gebruikt voor spelletjes, een brief schrijven of om foto’s te bekijken, maar de pc mag beslist niet meer worden gebruikt voor internet. Dat zal voor veel mensen moeilijk zijn. Velen zullen denken: hij doet het toch nog en ik gebruik hem maar heel weinig. Heel even op internet gaan kan toch geen kwaad, zal men denken. Maar dat is niet zo. Veel mensen denken dat zij met hun pc het internet op gaan, maar het is juist andersom. Het internet gaat op zoek naar hun pc om daar stiekem programma’s op te zetten. Duizenden programma’s, wormen en virussen zijn constant bezig om ‘gaten’ in uw pc-beveilingssysteem te vinden en daar dan misbruik van te maken. Er zullen zeker speciale virussen komen die actief speuren naar XP-computers om die over te nemen en deze pc ‘s nachts op te starten. Dus: zelfs niet een paar seconden verbinden met internet en ook niet met Wi-Fi.

En anti-virusscanners, helpen die dan niet? Nee, zelfs het up-to-date houden van uw XP-computer met een anti-virusscanner is niet voldoende. Sommige gevaarlijke programma's doen zich namelijk voor als beschermer en kiezen een mooie naam, zoals XP Defender 2013. Eenmaal op je pc geeft het nep virusmeldingen en vertraagt het je pc. Tevens blijft zo'n programma proberen jou ervan te overtuigen dat als je hun programma koopt die nepmeldingen verdwijnen. Zo’n programma wil je alleen maar geld aftroggelen. Met een kwetsbare XP-browser kun je zo'n programma eenvoudig automatisch geïnstalleerd krijgen van ‘vertrouwde’ sites die special hiervoor gehackt worden. Zo was nu.nl voorjaar 2012 een uur gehackt en werden zo'n 100.000 pc’s besmet met een virus dat speciaal was ontwikkeld om bankrekeningen te legen en dat zelfs door een aantal anti-virusprogramma’s niet was herkend. Moderne besturingssystemen hebben al moeite om dit soort trojans buiten te houden, een XP-pc is straks een mak schaap voor moderne cyberaanvallen.

Ook Microsoft zelf waarschuwt voor het gebruik van Windows XP na april 2014. 
Het Nationaal Cyber Security Centrum heeft een zogeheten Factsheet 'Stop met gebruik Windows XP' opgesteld met het oog op het feit dat vanaf april 2014 geen updates meer uitgebracht zullen worden voor Windows XP 

Alternatieven voor XP
- Tablets zoals iPad of Android
Voor mensen die hun pc alleen gebruiken voor wat internetten, foto’s bekijken en een spelletje is een Android Tablet of een iPad voldoende. Nadeel is dat ook tablets nog een besturingssysteem hebben, maar bij de juiste instelling worden deze tablets automatisch geüpdatet. Maar op een tablet kan men niet alles doen, bijvoorbeeld de belastingaangifte niet. De belastingdienst heeft nog geen apps ontwikkeld voor iPad of Android tablets. Hiervoor is toch nog een pc of Mac nodig, of veilige internet-pc’s in de bibliotheek.
Wanneer men overstapt van een pc naar een tablet, zal men de oude gegevens en foto’s in de cloud moeten zetten. Een Google account is hiervoor de beste oplossing met diensten als Drive (online opslag), Picasa (online foto’s) en een online e-mailadres. Ik pleit er al tijden voor dat mensen (ook) een productonafhankelijk e-mailadres moeten nemen. E-mailadressen gekoppeld aan bedrijven, zoals UPC, Ziggo of KPN, stoppen als je deze dienst beëindigd, een Gmail-adres heb je voor je leven. Een Hotmail-, Live- en nu weer Outlook-adres verloopt automatisch als je 360 dagen niet inlogt bij Microsoft.
- Google Chromebook
Dit is een laptop die nog relatief onbekend is, met een totaal nieuw besturingssysteem dat volledig in de cloud zit. Het is dus een laptop zonder besturingssysteem en zonder harde schijf, want alles zit in de cloud. Het grote voordeel is dat men zich geen zorgen hoeft te maken over updates, virussen, enzovoort, want dat wordt allemaal door Google Chrome OS verzorgd. Nadeel is dat alles online staat. Maar het is wel de toekomst en over een paar jaar zullen ook de tablets die kant opgaan. De prijs van een Chromebook is nu 250 tot 300 euro.
- Windows 8
Een laptop met Windows 8 is ook een optie, maar Windows 8 doorgronden is net zo lastig als opnieuw een Apple Macbook snappen of een iPad of Android tablet. Windows heeft het moeilijk, maar ze hebben te weinig naar hun eigen gebruikers geluisterd, ze hadden gewoon XP 2 , 3 en 4 moeten uitbrengen en niet zo drastisch iedere vier jaar een totaal nieuw concept moeten neerzetten.
- Ubuntu of Linux
Een oplossing voor oude XP-computers kan zijn het installeren van alternatieve besturingssystemen, zoals Ubuntu of een Linux-versie. Zo'n oplossing, veel aangedragen op ICT-sites, is volgens mij alleen geschikt voor geschoolde hobbyisten. Voor iemand met weinig digitale ervaring zullen deze alternatieve besturingssystemen te veel vragen oproepen.

Bibliotheken
In het kader van het ontwikkelen van digitale vaardigheden is het einde van XP een mooi moment om als bibliotheek stil te staan bij internetveiligheid. Bibliotheken kunnen dat op allerlei manieren doen. Organiseer de komende maanden daarover voorlichtingsbijeenkomsten, workshops enzovoorts. Ga aan de slag met de plaatselijke computervereniging of seniorenclubs. Zet samen met dergelijke organisaties bijeenkomsten op. Het is belangrijk dat bibliotheken juist met plaatselijke organisaties samenwerken. Houdt computerspreekuren in de bibliotheek, regel ’computer-data-overzet’ bijeenkomsten. Help mensen bij het aanmaken van Gmail-accounts. Grijp de Week van de Mediawijsheid hiervoor aan. De komende maanden houd ik in het land diverse lezingen, waarin ik onder andere dit probleem aan de orde zal stellen.
Ook de bibliotheken zelf ontkomen niet aan deze end of life fase. Dus kijk ook even of je in de bibliotheek, of thuis, nog XP hebt draaien. Dan moet je de apparatuur afschrijven, of de computers en laptops upgraden naar Windows 7. Deze Windows-versie is voor instellingen bij surfmarket nog wel verkrijgbaar (http://www.surfmarket.nl/). Hiernaast is het raadzaam om ook de collectie boeken over XP boeken af te schrijven.
Helaas wordt hiermee een mooi computertijdperk afgesloten, maar met de tablets hebben we ook weer iets mooi teruggekregen. 

Zie ook dit filmpje.

Tekst: Jan de Waal, digitaal coördinator bibliotheek Oss
@digibieb of info@digibieb.nl

Zie ook:
* 'Een geschiedenis van Windows. Hoogtepunten van de eerste 25 jaar' 
* ´Know When Your Windows Live Hotmail Account Expires´
* End of Support Office 2003 en XP
* 'Wormen en virussen' (pdf)
* 'Korte tijd malware verspreid via NU.nl'
* 'NU.nl adviseert controle na cyberaanval'
* 'XP Defender 2013 verwijderen'
* 'Cybercrimineel bewaart lekken voor einde Windows XP'
* Factsheet 'Stop met gebruik Windows XP' van Nationaal Cyber Security Centrum (pdf)
* Microsoft luidt noodklok over gevaarlijk Windows XP



12

Reacties op dit artikel (8)

jan de waal
28-8-2013 17:16
 Tweet ontvangen van de belastingdienst: ‏@Belastingdienst 
@digibieb Hoi Jan, we zijn bezig om een aangifte-app te ontwikkelen. Het aangifteprogramma blijft daarnaast gewoon bestaan. ^AA 
Dus binnenkort een app op voor iPad en Android om belasting aangifte te doen, de PC kan nu voor veel mensen echt de deur uit.
Jeroen de Boer
29-8-2013 11:54
Jan, wat is je overweging geweest niet Mac OSX als optie te noemen? 
jan de waal
29-8-2013 15:23
Ik heb Apple Macbook wel even genoemd maar we hebben te maken met een catagorie mensen die weinig willen vernieuwen (Apple is hierin best goed de laatste tijd;-), het mag eigenlijk niet te veel kosten (Apple is best prijzig)  en eigenlijk willen gewoon XP blijven gebruiken (en geen MAC).
Maar een MACbook met IOS 7 dat op 10 september 2013 uitkomt  is een dure maar wel een goed product waarmee je waarschijnlijk zo'n 7 jaar zeker mee goed kan werken. 
Jeroen de Boer
29-8-2013 15:49
Ik had al je aannames niet uit de tekst gehaald (weinig willen vernieuwen, moet goedkoop, willen XP blijven gebruiken). Past een laptop met Windows 8 wel in dat plaatje? Of ga je daarbij uit van een gebruikt apparaat? 
Maria Vermeer
30-8-2013 11:28
Is het zo dat die oude pc's nog overgezet kunnen worden op windows 7 of 8? of is het gevolg dat die 2,7 miljoen Nederlanders voor april 2014 allemaal een nieuwe pc/tablet moeten kopen? Welke boodschap geef je daarmee als bibliotheek in deze tijden van crisis? En speciale bijeenkomsten/café's organiseren waarbij je alleen maar kunt zeggen: wegdoen die pc, is dat onze taak? Goed dat je ons bewust maakt van dit onderwerp, maar hoe komt de 'gemiddelde Nederlander' aan deze informatie? Wat doet de overheid aan dit probleem? Tijd voor een Postbus51 campagne? Nieuw PC/tablet privé project?
jan de waal
2-9-2013 22:31
Wie al 12 jaar op Windows XP op zijn PC draait zal weinig hebben aan een update naar Windows 7 of helemaal Windows 8, waarschijnlijk is de hardware ongeschikt voor. Of komen er extra kosten voor extra harddisk, geheugen en videokaart Officiële exemplaren Windows 7 zijn via marktplaats nog te koop voor prijzen tussen de 70 en 100 euro. Officieel is volgens mij Windows 7 niet meer te koop voor particulieren. De basisondersteuning van Windows 7 verloopt op 13 januari 2015, de volledige 14-1-2020. Maar draai eerst een testprogramma in hoeverre de PC nog geschikt is voor een nieuwer besturingsysteem. 
Een Windows 8 pc' is een optie. Echter de vraag is of deze categorie pc-bezitters nog wel een desktop-pc moeten kopen. Natuurlijk ieder zijn eigen afweging voor het computergebruik dat men kiest. Maar breng vooral Android of Apple (eventueel Windowstablets) onder de aandacht en wijs op de voor- en nadelen.
Ik wilde in dit artikel vooral ook wijzen op het gevaar dat er miljoenen "zombies-pc's" er wereldwijd misschien gaan komen. Onderzoek van aug. 2013 geeft aan dat er 33% van de pc's wereldwijd nog XP draait. 45% Windows 7 en 8% met Windows 7. Mac heeft ook 7%. Zie : http://en.wikipedia.org/wiki/Usage_share_of_operating_systems
Het kan een optie zijn voor bibliotheken zijn om te wijzen op andere alternatieven en mensen daarmee kennis te laten maken. Mediabar, Tabletcafe enz.
De boodschap lijkt mij duidelijk en laten we iets doen! De Media- en andere computerboeren zullen vast met mooie overstap en inruil aanbieden gaan adverteren, laten wij (o.a.) zorgen dat daar bewuste burgers binnen stappen.
Mike
16-1-2014 0:54
Kijk eens naar freshbook.nl De opmerking: 'Ubuntu/Linux ...alleen geschikt voor geschoolde hobbyisten.' Is helemaal correct. Daarom is freshbook zo leuk. Dit is Ubuntu dat plug-and-play is gemaakt inclusief tientallen voorgeïnstalleerde programma's.
Annie
31-3-2014 15:58
Mijn moeder gebruikt al jaren een simpc! Dat draait ook op linux alleen wordt de computer onderhouden met updates en worden alle bestanden automatisch gebackupt. Het is een senioren computer dus als ze iets niet weet dan neemt iemand van de helpdesk de computer over en helpt haar. Egt een aanrader dus ! http://www.simpc.nl